Politoloq Vüqar Zifəroğlu Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.
Onunla müsahibəni təqdim edirik.
- Bir neçə gündür Britaniyanın “Teleqraf” qəzetinin Azərbaycanla bağlı iddiası müzakirə olunur. Həmin iddiaya görə, İran Prezidenti Məsud Pezeşkian SEPAH generallarına birbaşa İsraili yox, bu ölkənin Azərbaycan və İraqdakı bazalarını (?) vurmağı təklif edib. Sizcə, bu iddianı kimlər ortaya atır, məqsəd nədir və nə qədər doğrudur?
- Əslində, informasiyanın mənbəyinin nə dərəcədə mötəbər olması ciddi şübhə yaradır. Nəzərə almaq lazımdır ki, elə son bir ayda Yaxın Şərqdə baş verən proseslərlə bağlı kifayət qədər bilgi çirkliliyi müşahidə olunur. Diqqət edin, əvvəl “Teleqraf” Pezeşkianın adından bu iddianı yaydı, bir neçə gün sonra elə həmin informasiya kanalları vasitəsilə guya Azərbaycan və Gürcüstan ərazilərində mövcud olan İsrail hərbçiləri ilə bağlı dezinformasiya dövriyyəyə buraxıldı. Şübhəsiz ki, bunlar biri-birləri ilə əlaqəlidir.
Bir informasiya müharibəsinin aparıldığını görürük və burada heç bir əsas olmadan ölkəmizin də adı məqsədli şəkildə hallandırılır.
Birincisi, Pezeşkianın belə bir təkliflə çıxış etməsi inandırıcı deyil, ən azı, Azərbaycanın adını çəkməsi şübhəlidir. İran-Azərbaycan münasibətlərinin yaxşılaşacağına ümidlərin artdığı vaxtda Pezeşkianın belə bir təkliflə çıxış etməsi absurd olardı.
İkincisi, bütün dünya ictimaiyyətinə, hətta münaqişədə olan tərəflərə də məlumdur ki, Azərbaycanın ərazisində heç bir əcnəbi hərbçi yoxdur. Baş verənlər fonunda İrana qonşu ölkələrlə bağlı iddiaların ortaya atılması gərginliyin daha da artırılmasına hesablanmış ola bilər.
Ümumiyyətlə, təxminən son bir ayda Yaxın Şərqdəki gəlişmələrlə bağlı ciddi dezinformasiya axını görürük. Məsələn, Suriya-Türkiyə əlaqələrinə dair müsbət mesajların verildiyi zamanda bir uşağa təcavüzlə bağlı manipulyativ kontentlərin dövriyyəyə buraxılmasının və ardınca nələr yaşandığının şahidi olduq. Qərb xüsusi xidmət orqanları həmişə olduğu kimi, yenə də mediadan assimetrik savaşda başlıca təsir və yönəltmə aləti kimi istifadə etməkdədir. Sosial şəbəkələr və media üzərindən fikirləri qarışdırmaq, beynəlxalq ictimai rəyi yönəltmək, ölkələr arasında gərginlik və çaşqınlıq yaratmaq başlıca məqsəddir.
Ümid edirik ki, İran yaxın zamanlarda Pezeşkianın adından yayılmış bu məlumata rəsmi münasibət bildirəcək. Digər tərəfdən, İran daxilində də ciddi proseslər gedir, yeni nazirlər kabineti formalaşır, Cavad Zərif istefa verdi. Parlel olaraq, İran-İsrail və İsrail-“Hibzullah” gərginliyi qarışıq mənəzərə yaradır. Bu fonda da belə dezinformasiyalar yaymaqla ictimai rəyi aldatmaq və yönəltməyə çalışırlar.
- Yəni İsrailin “Kan” telekanalının iddiasına da siz dediyiniz kontekstdə baxmalıyıq? Artıq Medianın İnkişafı Agentliyi (MEDİA) də bunu təkzib edib, dezinformasiya olduğunu bildirib.
- Bəli, həmin dezinformasiya kampaniyasının tərkib hissəsidir. Hazırkı gərginlik fonunda belə dezinformasiyalar ön plandadır.
Dediyim kimi, əvvəlcə Pezeşkianın adından “İsrailin Azərbaycandakı bazalarını vurmaq” iddiası yayıldı, sonra Azərbaycanda guya İsrail hərbçilərinin olması ilə bağlı dezinformasiya dövriyyəyə buraxıldı. Halbuki Azərbaycanda nəinki İsrail, ümumiyyətlə, heç bir başqa ölkənin baza və ya hərbçisi yoxdur. Azərbaycan ərazisində, yalnız Qarabağımızda Rusiyanın sülhməramlı kontingenti var idi ki, onlar da torpaqlarımızı tərk ediblər. İndi Azərbaycan ərazisində heç bir ölkənin əsgəri yoxdur.
İnformasiya müharibələrində belə texnologiyalardan çox istifadə olunur. Söhbət ortaya atılmış bir dezinformasiyanın inkişaf etdirilməsi və ya davam etdirilməsindən gedir. Hazırda da bu texnologiyanın tətbiqinin şahidiyik. Təəssüf ki, bu zaman Azərbaycanın adı hallandırılır. Məqsədlərdən biri də İran-Azərbaycan münasibətlərinə təsir göstərməkdir. Bu cür iddialar Yaxın Şərqdə baş verə biləcək hansısa gəlişmənin Cənubi Qafqaza daşınması ehtimalı və bunun üçün zəmin yaratmaq məqsədilə gündəmə gətirilir.
- Bəs İran-İsrail gərginliyi necə bitəcək? Qərb mediası günlərdir İranın tezliklə hücuma keçəcəyini yazır. Əgər İran hücum qərarı veribsə, niyə gecikir, yaxud nəyi götür-qoy edir?
- İranla İsrail arasında müharibə ehtimalının olmadığını hər zaman bildirmişəm. İranın hücum edəcəyini, bununla da irimiqyaslı, birbaşa müharibənin başlayacağını şərtləndirən amillər mövcud deyil. Hətta Haniyənin Tehranda öldürülməsi də buna səbəb ola bilməz.
Bəli, İran öz nüfuzunu qorumaq üçün addımlar atacaq. Ola bilər ki, bu, aprel ayında İsrail ərazisinə edilən raket hücümlarından bir qədər böyük miqyasda olsun. Yaxud proksi qüvvələr vasitəsilə hansısa cavablar verilsin. Amma bu, birbaşa və genişmiqyaslı müharibəyə əsas verəcək hücum səviyyəsində olmayacaq.
Unutmayaq ki, Pezeşkianın seçkilərdə qalib gəlməsini şərtləndirən əsas amillərdən biri İran sisteminin Qərblə dialoqa getmək istəyindən irəli gəlirdi. İran Qərblə dialoqa getmək istəyir, bunun üçün islahatçı namizədlərdən birinin qalib gəlməsi lazım idi, o da Pezeşkian oldu.
İranda seçki keçirilərkən ABŞ-dən də bir açıqlama gəldi ki, Vyana razılaşmasına qayıtmağa hazıdırlar. Vurğulamaq istərdim ki, Tramp dönəmində nüvə anlaşmasından ilk çıxan ölkə məhz ABŞ idi. İran bundan bir müddət sonra nüvə müqaviləsindən çıxdığını bəyan etmişdi. Bu gün isə Bayden administrasiyasının İranla dialoqa hazır olduğunu sezirik, İran da bunu istəyir. Qalib gələn islahatçı qanadın namizədi ilə bu məsələni həll etməyə çalışırlar.
Bütün bunların fonunda isə Haniyənin öldürülməsinin şahidi oluruq. Bu o deməkdir ki, həm İran, həm Qərb, həm də bəzi Yaxın Şərq ölkələrinin özündə bu dialoqun baş tutmasını istəməyən ciddi qüvvələr var. Suriya və Türkiyə prezidentlərinin görüşünü istəməyən qüvvələr kimi... Həmin qüvvələr mövcud gərginlikdən hər cür istifadə etməyə çalışırlar.
Digər yandan, Yaxın Şərqdə baş verənləri yalnız bölgədə olan və regionda marağı olan dövlətlərin xarici siyasət prioritetləri kimi görmürük, bunların həm də daxili siyasətdə ciddi təsir faktoruna çevrilməsinin şahidi oluruq.
- Bunu necə izah etmək olar?
- Məsələn, noyabrda ABŞ-də prezident seçkiləri keçiriləcək. Bu fonda Respublikaçılar və Demokratların bir-birlərinə qarşı istifadə etdikləri ən ciddi təzyiq arqumentləri Yaxın Şərqdə baş verənlərlə bağlıdır. İsrailə dəstək və İranla münasibətlərin gələcəyi kimi... Tərəflər bu mövzulardan bir-birlərinə qarşı istifadə edirlər.
İrandakı sistem də bu gərginlikdən öz maraqları üçün istifadə edir. Son zamanlarda İran daxilində gedən proseslərlə bağlı ciddi informasiyalar gəlir. Məsələn, SEPAH-ın yeni seçilmiş prezident və komandasına təzyiqinin artırması, Cavad Zərifin istefası və sair. Yəni İranda da tərəflər bu mövzudan bir-birlərinə qarşı istifadə edirlər.
Eyni proses İsrail daxilində də gedir. Netanyahu hökuməti vəziyyəti daha da gərginləşdirməklə öz hakimiyyətinin müddətini artırmağa çalışır. İsrail daxilində kifayət qədər ciddi siyasi qüvvələr var ki, müharibə tərəfdarı deyillər. Söhbət təkcə İsrail-İran gərginliyi yox, həm də Qəzzada baş verənlərdən gedir.
Bir sözlə, Yaxın Şərqdə baş verənlərin ayrı-ayrı ölkələrin daxili siyasətlərində ciddi təzyiq alətlərinə çevrildiyini görürük. Bu fonda həm İran, həm də İsraildə kifayət qədər praqmatik düşünən qüvvələr var. Onlar bilirlər ki, bu müharibə təkcə İran və İsrail yox, bütün bölgədə dağıdıcı fəsadlara gətirib çıxaracaq. Buna görə də, belə bir müharibənin olacağını düşünmürəm.
Apreldə də belə olmuşdu. O zaman da İsrail bir addım atdı, İran da ona hansısa formada cavab verdi. İndi yenə oxşar durum yaranıb.
- Hansı qüvvələrdən söhbət gedir?
- Əsasən kənar qüvvələrdir. Qərb mediası iki həftədir İranın bu gün-sabah hücum edəcəyini yazır. Halbuki “Hizbullah” lideri Nəsrullah da öz çıxışında bəzi eyhamlar vurdu. Bildirdi ki, bəli, cavab veriləcək. Amma bu cavab hansı şəkildə və ya miqyasda olacaq? İran cavab verməsə, Yaxın Şərqdəki nüfuzu sorğuya alınacaq, eyni zamanda nəzarətdə saxladığı proksi qüvvələrin mərkəzdənqaçma prosesi baş verə bilər ki, bu, Tehran üçün qəbuledilməzdir.
Buna görə də, İran cavab verməyə məcburdur, amma bir daha təkrar edirəm, bu hansı formada və miqyasda olacaq?
- Hansı forma və ya miqyasda ola bilər?
- Apreldə yaşananların bir qədər fərqli şəkildə təkrarlanmasının şahidi ola bilərik: bir az daha geniş formada. Həm İsrail, həm də İran tərəfi gözəl anlayır ki, bu iki ölkənin müharibəsi Yaxın Şərq üçün ən arzuolunmaz ssenaridir. Ortada bir böhran var, amma idarəolunandır. Müharibə isə prosesləri nəzarətdən çıxarda bilər. Bu səbəbdən İranın hücumu ilə irimiqyaslı müharibə gözlənilən deyil.
Başqa bir ssenari də mümkündür. Biz nədənsə elə İranın hücumundan danışırıq, daha doğrusu, dünya mediası bundan yazır. Amma ilk hücum edən tərəf İsrail olsa necə? Xatırlatmaq istərdim ki, son günlərdə belə açıqlamalar da var: İsrailin İrana yönəlik qabaqlayıcı tədbirlər görəcəyi ilə bağlı. Belə bir addım atılarsa, nəticələri necə ola bilər? Bu, qorxunc ssenaridir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Netanyahu hökuməti bura qədər də yetərincə kəskin və sərt qərarlar verib.
ABŞ-nin son günlərdə diplomatik görüşləri istensivləşdirməsinə, ərəb ölkələri ilə müzakirələrin aparılmasına diqqət çəkmək istərdim. Bir neçə gün əvvəl Baydenin Netanyahu ilə telefon danışığı haqda belə bir məlumat yayıldı ki, ABŞ prezidenti İsrail baş naziri ilə qeyri-diplomatik şəkildə söhbət edib və geri addımlar atmasını tələb edib. Bu isə həm də belə bir təhlükənin mövcud olmasından xəbər verir.
