ABŞ prezidenti Donald Trampın “biznes və güc siyasəti” beynəlxalq təhlükəsizlik sistemdə tamamilə yeni reallıqlar doğurmağa başlayıb... Rusiya sanksiyaların təzyiqi altında Çinə və Qlobal Cənub ölkələrinə yönəlsə də, rəsmi Pekinin ehtiyatlılıq strategiyası səbəbindən bu istiqamətin davamlılığı hələlik ciddi sual altındadır...
"Yeni Müsavat" xəbər verir ki, dünyanın yenidən bölüşdürülməsinə yönəlik proses həlledici mərhələyə yaxınlaşmış kimi görünür. Ona görə də, hazırda ABŞ, Çin və Rusiya arasında kəskin ziddiyyətlər daha da dərinləşməkdədir. Xüsusilə də, hərbi-siyasi istiqamətlərə paralellik təşkil edən iqtisadi-ticari sövdələşmə cəhdləri maraq toqquşmaları ilə müşayiət olunmaqdadır. Və bu baxımdan, dünyanın üç nəhəng dövləti arasında yaxın gələcəkdə anlaşma ehtimalı o qədər də inandırıcı görünmür.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp qlobal düzənin yenidən qurulması prosesinə ilk növbədə iqtisadi-ticari faktirlar üzərindən təmas etməyə üstünlük verir. Onun son vaxtlar Rusiya prezidenti Vladimir Putin barədə açıqlamaları da məhz analoji məzmunlu mesajlarla diqqəti çəkir. Belə ki, Ağ Ev sahibi hesab edir ki, “Putin həqiqətən də ABŞ-la biznes qurmaq və Rusiya üçün çoxlu pul qazanmaq istəyir”. Elə bu fikirlər də prezident Donald Trampın xarici siyasətdə iqtisadi alətlərə və praqmatizmə üstünlük verdiyini təsdiqləyir. Onun Rusiya və Çin liderlərini “sərt və ağıllı liderlər” kimi təsvir etməsi, ABŞ-ın həm Rusiya, həm də Çinlə münasibətlərində realist, eyni zamanda, balanslı siyasət xəttinin ön planda olduğunu göstərir.
Məsələ ondadır ki, Ağ Ev sahibi Donald Trampın qənaətinə görə, “Çin və Rusiya liderləri ilə zarafat etmək olmaz, onlara ciddi yanaşmaq lazımdır”. Belə yanaşma tərzi Tramp administrasiyasının həm təhlükəsizlik baxımından, güc balansını qəbul etməyə, həm də rəqabətə baxmayaraq, dialoq imkanlarının da qorunub, saxlanılmasına daha çox üstünlük verdiyini göstərir. Hər halda, prezident Donald Trampın nüvə silahı ilə bağlı son açıqlamaları Ağ Evin qlobal güc balansının mövcudluğunda maraqlı olduğunu biruzə verir. Belə ki, Ağ Ev sahibi Rusiyanın və digər ölkələrin də nüvə sınaqları keçirdiyini vurğulayaraq, qeyd edib ki, “Biz baxmalıyıq, nüvə silahımız yararlı vəziyyətdədir, ya yox... Çünki ABŞ-ın digər bütün ölkələrdən daha çox nüvə silahı var”.
Maraqlıdır ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp təhlükəli nüvə ritorikasına paralel olaraq, enerji bazarlarında da gərginliyi artıran addımlar atmaqdadır. Belə ki, ABŞ-ın Rusiyaya məxsus “Lukoil”, “Rosneft” və onların müştərilərinə qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar Çinin enerji sektorunda real təsirlər doğurub. Qərb mətbuatının məlumatına görə, Çinin neft emalı nəhəngləri olan “Sinopec” və “PetroChina” şirkətləri Rusiya neftinin bir hissəsinin qəbulundan imtina ediblər. Bəzi özəl zavodlar isə ABŞ-ın birbaşa analoji sanksiyalarına məruz qala biləcəklərindən ehtiyat edir.
Təbii ki, bu sanksiya tətbiqi ilə bağlı prosesin nəticəsində Rusiya xam neftinin tanınmış VSTO markasının dünya bazarlarında qiymətləri kəskin aşağı enib. Beynəlxalq analitik şirkət olan “Rystad Energy” hesab edir ki, Çinə göndərilən Rusiya neftinin həcmi təxminən 45 faiz azalıb və bu, Kreml üçün gündəlik 400 min barel həcmində itki deməkdir. Və belə vəziyyət Rusiya üçün həm ixrac gəlirlərinin ciddi şəkildə azalması, həm də öz əsas enerji tərəfdaşı olan Çindən iqtisadi asılılığının daha da mürəkkəbləşməsi ilə nəticələnə bilər.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski ABŞ və Qərbin Rusiyaya qarşı yeni sanksiyalarını Kreml üçün “tarixi zərbə” kimi qiymətləndirib. Onun sözlərinə görə, məhdudiyyətlərin Rusiya üçün iqtisadi təsirləri hər il ən azı 50 milyard dollarlıq vəsaitin itirlməsi ilə müşayiət olunacaq. Ukrayna liderinin bu açıqlaması Rusiyaya qarşı həm iqtisadi-ticari, həm də siyasi-psixoloji təzyiq funksiyasını daşıyır. Yəni, kollektiv Qərb daxilində birliyin qorunması və ümumi ictimai rəyin dəyişməz saxlanması üçün prezident Volodimir Zelenskinin Rusiya ilə bağlı belə neqativ rəqəmləri ön plana çəkməsi qətiyyən təsadüfi deyil. Halbuki, iqtisadi reallıqda sanksiyaların tam təsiri Rusiya-Çin enerji münasibətlərinin gələcək istiqamətlərindən birbaşa asılı olacaq.
Digər tərəfdən isə hərbi müstəvidə NATO rəhbərliyindən verilən bəzi bəyanatlar əslində, kollektiv Qərbin strateji dilemmasını da üzə çıxarır. Belə ki, bu hərbi-siyasi alyansın komitə sədri, admiral Cüzeppe Kavo Draqone BBC-yə müsahibəsində Ukraynada döyüş əməliyyatlarının artıq çıxılmaz vəziyyətə düşdüyünü vurğulayıb. Onun fikrincə, indi danışıqlar masasına oturmaq vaxtıdır, çünki Ukrayna savaşı insanların həyatının mənasız itkisinə səbəb olur”. Eyni zamanda, admiral Dragone onu da vurğulayıb ki, NATO Ukraynanı “dayanıqlı sülhün təmin olunacağı günə qədər” dəstəkləməkdə davam edəcək. Və bu, alyansın mövqeyində “hərbi dəstək və diplomatiya” tandeminin daha ön plana çıxdığını göstərir.
Maraqlıdır ki, admiral Dragone NATO-nun əsas prioritetlərindən birinin məhz hava hücumundan müdafiə (HHM) və şərq sərhədlərində “dron divarı”nın qurulması olduğunu bildirib. NATO-nun Transformasiya üzrə Birləşmiş Komandanlığının artıq bu istiqamətdə fəaliyyət göstərməsi isə Avropanın indi öz hərbi infrastrukturunu müstəqil şəkildə gücləndirməyə hazırlaşdığını göstərir. Və bu hərbi-strateji addımlar həm Rusiya ilə uzunmüddətli qarşıdurma ehtimalına hazırlıq, həm də ABŞ-dan asılılığın tədricən azaldılması məqsədi daşıyır.
Bu baxımdan, qlobal geopolitik proseslərin əsasən üç vektor üzrə inkişaf etdiyi müşahidə olunur. Birincisi, hazırda ABŞ-Rusiya-Çin münasibətləri mümkün “biznes diplomatiyası”nın bərpasını gündəmə gətirir, ancaq bu, sanksiyaların sərt reallığı ilə toqquşur. İkincisi, Kreml üçün enerji bazarının daraldılması, xüsusilə də, Çin şirkətlərinin ehtiyatlı davranmaq məcburiyyətində buraxılması Rusiyanın ixrac gəlirlərinə birbaşa və sarsıdıcı zərbələr vurur. Nəhayət, NATO-nun “hava qalxanı” və “dron səddi” konsepsiyaları – yeni “hərbi Berlin divarı” Avropanın özünümüdafiə potensialının ciddi şəkildə artmaqda olduğunu göstərir. Bu üç vektorun bir-birinə qarşılıqlı təsiri isə inkaredilməz reallıqdır. Çünki iqtisadi təzyiqlər Rusiyanın siyasi mövqeyini sərtləşdirir, siyasi gərginlik hərbi riskləri artırır, hərbi risklər isə enerji bazarlarında qeyri-sabitliyə səbəb olur.
Göründüyü kimi, müasir dünya artıq yeni geopolitik balansın formalaşma mərhələsinə daxil olub. ABŞ prezidenti Donald Trampın “biznes və güc siyasəti” beynəlxalq sistemdə yeni reallıqlar doğurur. Rusiya beynəlxalq sanksiyaların təzyiqi altında Çinə və Qlobal Cənub ölkələrinə daha çox yönəlir. Ancaq bu istiqamətin davamlılığı Çinin ehtiyatlı strategiyası səbəbindən hələlik ciddi sual altındadır. NATO isə Ukrayna savaşında hərbi əməliyyatların dalana dirəndiyi mərhələdə Avropanın ümumi təhlükəsizlik infrastrukturunu möhkəmləndirməyə çalışır. Və bu, həm Ukrayna savaşının nəticələri, həm də qlobal enerji balansı baxımından, yeni strateji dövrün başlanğıcını göstərir.
