Regionda yaranmış son siyasi vəziyyət Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesində davamlı danışıqlar nəticəsində əldə olunan irəliləyişləri alt-üst edə bilər.
Qeyd edək ki, iyunun 1-də Moldovanın paytaxtı Kişinyovda Avropa Siyasi Birliyinin sammiti çərçivəsində Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişel, Fransa Prezidenti Emmanuel Makron və Almaniyanın kansleri Olaf Şolzun iştirakı ilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması ilə bağlı növbəti görüşün keçiriləcəyi gözlənilir.
Cənubi Qafqazda daimi sabitliyin olması üçün beştərəfli görüş ərəfəsində Azərbaycan-Ermənistan sərhədində, o cümlədən Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti nəzarəti altında olan ərazilərimizdə erməni terror və quldur birləşmələri tərəfindən intensiv təxribatların müşahidə edilməsi adi və normal hal hesab oluna bilməz.
Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, mayın 29-30-da Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin Laçın, Kəlbəcər və Tovuz rayonları istiqamətlərində, eləcə də rus sülhməramlıların nəzarəti altında olan ərazilərimizdə Ağdam, Şuşa və Kəlbəcər istiqamətlərində Azərbaycan Ordusunun mövqeləri fasiləsiz atəşə tutulub.
Bildirilib ki, Qarabağın dağlıq əraziləri - Xocəvənd, Xocalı və Ağdərədə qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri kənd təsərrüfatı adı altında Ordumuzun mövqeləri qarşısında mühəndis-istehkam qurğuları quraşdırmağa cəhd göstəriblər. Bölmələrimiz tərəfindən görülən təxirəsalınmaz tədbirlər nəticəsində aparılan mühəndis işləri dərhal dayandırılıb.
Bununla yanaşı, Xocalı və Xocəvənddə bu silahlı dəstələrin təlimlər keçirmələri də müşahidə edilir.
Ölkəmizin hərbi-siyasi rəhbərliyinin mütəmadi xəbərdarlığına baxmayaraq, Rusiya sülhməramlı kontigentinin rəhbərliyi erməni separatçıların və onlara bağlı olan qanunsuz silahlı birləşmələrin özbaşnalıqlarına göz yumur.
Kişinyov görüşü ərəfəsində erməni tərəfinin təxribatlarının artması, habelə erməni separatçıların ölkəmizin rəhbərliyinə hədə-qorxu bəyanatlar səsləndirməsi təsadüf ola bilməz. Siyasətdən anlayan hər kəs yaxşı bilir ki, bütün bu hadisələrin arxasında məkirli və iyrənc siyasi oyunlar dayanıb.
Görəsən, bu siyasi oyunları kimlər planlaşdırıb? Bölgədə qanlı qarşıdurmalara və toqquşmalara yol açmaqla nə etməyə çalışırlar?
Bəziləri iddia edir ki, son günlərdə baş verən xoşagəlməz hadisələr Paşinyan hakimiyyəti tərəfindən planlaşdırılıb. Onlar bu məsələdə müəyyən mənada haqlı ola bilərlər. Lakin bir məqamı da nəzərə almaq lazımdır ki, Nikol Paşinyan artıq açıq şəkildə Qarabağı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tərkib hissəsi kimi tanıyıb. Əgər Paşinyan belə bir addım atmasaydı, nə Vaşinqton, nə də Brüssel görüşündə sülh müqaviləsi ilə bağlı müəyyən irəliləyişlər əldə edilməzdi. Ona görə də Paşinyanın sülh prosesindən yayınmaq üçün bu kimi hadisələrə bilərəkdən yol verməsi inandırıcı görünmür.
Bəs son hadisələrin arxasında hansı güc mərkəzləri dayanır?
Əlbəttə, iki dövlət arasında sülh danışıqlarında vasitəçilik edən ABŞ və Avropa İttifaqı bu təxribatların arxasında dayana bilməz. Emənistana öz bacısı kimi baxan, onun işğalçılıq siyasətinə haqq qazandıran Fransa və İranın da bu işdə əlinin olması mümkün görünmür.
Gözlər yalnız bir ölkəyə dikilir. Bu da, əlbəttə, şimal qonşumuz – Rusiya ola bilər.
Son 33 ildə regionda baş verən proseslər göstərib ki, Rusiya hər zaman Cənubi Qafqazda xalqlararası münaqişələr və digər müxtəlif vasitələrlə geosiyasi prosesləri manipulyasiya etməyə çalışıb.
Hazırda da Moskva bu regionda öz manipulyasiya siyasətini davam etdirir. Rusiyanın bu siyasətində Ermənistan həmişə mühüm rol oynayıb.
Düzdür, Ermənistanın hazırki hakimiyyəti qərbmeyillidir, lakin bu ölkənin hərbi-siyasi dairələri, hərbi elitası və dini qurumları, hətta Qarabağda erməni separatçıları da Rusiyanın təsiri altındadır. Hər zaman olduğu kimi bu dəfə də Azərbaycan-Ermənistan sərhədində və Qarabağda erməni tərəfinin ordumuza qarşı son təxribatları məhz Moskvanın təhriki ilə törədilib.
Bunu əsaslandırmaq üçün son prosesləri nəzərdən keçirmək kifayətdir.
Birincisi, ABŞ və Avropa İttifaqının vasitəçiliyi sahəsində Vaşinqton və Brüssel görüşlərində Azərbaycan və Ermənistan rəhbərliyi arasında ikitərəfli münasibətlərin normallaşması, o cümlədən sülh müqaviləsinin müddəaları ilə bağlı müəyyən razılaşmaların əldə olunması, habelə beştərəfli Kişinyov görüşündə hər hansı formada ilk sülh sazişinə imza atılması ehtimalı Kremli çox narahat edib.
Zatən, Rusiyanın hərbi-siyasi rəhbərliyi istər Vaşinqton, istərsə də Brüssel görüşü ilə bağlı kəskin bəyanatlarında Qərbin sülh prosesinə müdaxiləsini qəbuledilməz olduğunu bildirib. Kremldə hesab edirlər ki, Qərbin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması Rusiyanın Cənubi Qafqazda geostrateji mövqeyinə ağır zərbə vuracaq.
Əlbəttə, ruslar bu mövqeyi başadüşləndir. Çünki Bakı və İrəvan arasında sülhün və barışığın bərqərar olunduğu təqdirdə nə Qarabağda, nə də Ermənistanda rus ordusuna ehtiyac qalmayacaq. Eyni zamanda Ermənistanın Türkiyə ilə sərhədləri açılacaq və bu ölkə Qərbə doğru inteqrasiya edəcək. Məhz bu səbəblərə görə, Rusiya hər vəchlə Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh prosesini uğursuzluğa düçar etməyə çalışır.
İkincisi, Azərbaycanın uğurlu həmləedici diplomatiyası, həmçinin ABŞ və Avropa İttifaqının təzyiqləri nəticəsində Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın Azərbaycanın 86,6 min kvadrat kilometr ərazisini tanıması və qonşular ilə sülhün zəruriliyini vurğulaması revanşist erməni millətçiləri və separatçılarını qəzəbləndirməklə bərabər Rusiyanın imperalist dairələrini də narahat edib.
Regionda sülhün bərqərar olunmasına yönələn təşəbbüslər Rusiyanın ənənəvi geostrateji hədəfləri ilə ziddiyyət təşkil edir.
Burada, həmçinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Laçın şəhərində son çıxışına da nəzərə almaq lazımdır. Ermənistan rəhbərliyinə ciddi mesajlar çatdıran dövlət rəhbəri öz çıxışında Qarabağda 33 il ərzində qanunsuz fəaliyyət göstərən və Azərbaycan xalqına qarşı müxtəlif cinayətlər törədən qondarma qurumun təmamilə aradan qaldırılmasının zəruriliyini vurğulayıb.
Buradan aydın olur ki, yaxın zamanda Azərbaycanın hərbi-siyasi rəhbərliyi tərəfindən qondarma qurumun ləğvi və qeyri-qanuni silahlı birləşmələrin tərkisilah edilməsi istiqamətində zəruri addımlar atıla bilər. Əlbəttə ki, Prezidentin bu çıxışı və ölkəmizin bu yöndə hər hansı addımları erməni separatçılarını siyasi alət kimi istifadə edən Rusiya tərəfindən mənfi qarşılanması istisna edilmir.
Bütün bunlarla yanaşı, rus sülhməramlıların nəzarəti altında olan ərazilərimizdə müəmmalı siyasi vəziyyəti, yəni erməni separatçıları arasında yaşanan qarşıdurmaları da diqqətdən qaçırmaq olmaz. Ermənistan mətbuatının məlumatlarında vurğulanır ki, Baş nazir Nikol Paşinyanın sülh sazişinə imzalamağa hazır olduğunu bəyan etməsindən sonra erməni separatçıları – Araik Arutyunyan və Samvel Babayan arasında ziddiyyətlər kəskin şəkildə artıb.
Erməni jurnalistlərin sözlərinə görə, Samvel Babayan Xankəndində kütləvi etiraz aksiyaları ilə Arutyunyanı hakimiyyətdən devirmək niyyətindədir. Qarabağın ermənilərin məskunlaşdığı ərazilərdə mövcud vəziyyət Rusiyanın siyasi dairələrini narahat etməyə bilməz.
Ola bilsin ki, Moskvanın göstərişi ilə rus sülhməramlıların rəhbərliyi erməni separatçılarını bir-birinə qarşı qarşıdurmadan çəkindirmək üçün Xankəndi və ətraf bölgələrdə qeyri-qanuni erməni silahlı birləşmələrini təxribatların törədilməsinə sövq edə bilər.
Sonda qeyd edim ki, Qarabağda rus sülhməramlıların qaldığı təqdirdə Moskva həm Azərbaycan, həm də Ermənistan üzərində manevr imkanlarından istifadə etməyə davam edəcək.
